Gelenekler Neden Önemlidir? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Açısından Bir Bakış
İstanbul gibi büyük ve çeşitliliği yüksek bir şehirde yaşıyor olmak, insanın gelenekleri ve kültürel normları sürekli gözlemlemesine neden oluyor. Her gün sokakta, toplu taşımada veya işyerinde gözlemlediğim sahneler, bir yandan geleneklerin toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet açısından ne kadar önemli olduğunu daha derinlemesine anlamamı sağlıyor. Bir sivil toplum kuruluşunda çalışan biri olarak, insanların sadece kişisel tercihlerinin değil, aynı zamanda toplumun dayattığı normların da hayatlarını nasıl şekillendirdiğini görmek her geçen gün daha fazla ilgimi çekiyor.
Gelenekler, yalnızca geçmişten gelen uygulamalar ve ritüeller değildir; aynı zamanda bugün toplumsal yapıyı, cinsiyet rollerini ve sosyal adalet anlayışını da şekillendirir. Peki, gelenekler neden bu kadar önemli? Gelin, bunu toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet açısından inceleyelim.
Geleneklerin Toplumsal Cinsiyet Üzerindeki Etkisi
Toplumumuzda gelenekler genellikle erkek ve kadın rollerini belirlemede önemli bir rol oynar. Örneğin, bir arkadaşımın düğün hazırlıkları sırasında yaşadığı zorlukları hatırlıyorum. “Gelenekler gereği, her şeyin mükemmel olması gerekiyor,” diyordu. Düğün günü, tüm ağırlık kadınların omuzlarındaydı: yemekler, kıyafetler, süslemeler ve hatta misafirlerin karşılanması… Oysa, geleneksel olarak kadına yüklenen bu sorumluluklar, bazen bir kadının kişisel istekleri ve hedefleriyle çelişebiliyor.
Gelenekler, toplumsal cinsiyet rollerini pekiştiren yapılar haline gelebilir. Kadınların “iyi evlat” ya da “iyi anne” olarak tanımlandığı, erkeklerinse “güçlü” ya da “sağlam” figürler olarak görüldüğü geleneksel yapılar, özellikle kadınların ve LGBT+ bireylerin toplumda dışlanmasına veya eşitsizliğe uğramasına neden olabilir. Bu gelenekler, kadınların iş hayatına girmesini, özgür bir şekilde kararlar almasını veya kendi kimliklerini yaşamasını zorlaştırabilir. Çünkü geleneksel bir bakış açısında, kadının yeri evde ve ailenin içinde olduğu düşünülür.
Bir gün toplu taşıma aracında, bir kadının “Güzel ama seni böyle mi görmek zorundayız?” şeklinde kendisine yönelik bir eleştiri aldığını duyduğumda, geleneklerin toplumsal baskısını bir kez daha hissettim. Kadın, toplumun gözünde uygun olmayan bir şekilde giyindiği için eleştiriliyordu. İşte bu gibi örnekler, geleneklerin toplumsal cinsiyet üzerindeki baskısını net bir şekilde gösteriyor.
Gelenekler ve Çeşitlilik: Sınırlayıcı mı, Zenginleştirici mi?
Geleneklerin çeşitliliğe bakışı, bazen sınırlayıcı olabilir. Hangi kültüre, dine, ırka veya sınıfa mensup olursanız olun, bazı gelenekler bazen gruplar arasında ayrımcılığa yol açabilir. Farklı kültürlerin bir arada yaşadığı İstanbul’da, bazen sokakta veya işyerinde bu çeşitliliğin nasıl iç içe geçtiğini görmek çok öğretici oluyor. Çeşitli etnik kökenlerden gelen bireyler, bazen geleneksel değerler nedeniyle “yabancı” olarak görülüp dışlanabiliyorlar.
Örneğin, bir işyerinde, bir arkadaşımın göçmen kökenli bir çalışan olarak, hep dışlandığını gözlemlemiştim. Çalışanlar, onun dilindeki aksanına ve kullandığı kelimelere takılıp, onunla iletişim kurmaktan kaçınıyorlardı. Oysa, geleneksel Türk kültüründe, misafire olan yaklaşımda saygı ve hoşgörü esastır. Bu çelişkili durum, bir toplumun geleneksel değerlerle modern dünya arasındaki çatışmalarını gösteriyor.
Çeşitlilik, geleneklerin bir arada nasıl var olabileceği ve birbirinden nasıl beslenebileceği konusunda önemli bir kavram. Bazı gelenekler, farklı kimlikleri kutlarken, diğerleri bu kimlikleri dışlayabiliyor. Bu da toplumsal yapıyı, bazen güçlendirirken bazen de zayıflatıyor. Geleneksel bir toplumda, farklı ırklardan veya cinsiyetlerden gelen bireylerin birlikte yaşaması, doğru adımlar atılmadığı sürece zorlayıcı olabilir. Ancak toplumsal adalet anlayışının yerleşmesi, farklılıkları kutlamak ve kabul etmekle mümkün.
Gelenekler ve Sosyal Adalet: Daha Adil Bir Toplum İçin Ne Yapmalı?
Geleneklerin toplumsal adaletle ilişkisi, bazen görünmeyen bir dengeyi sağlar. Bu denge, toplumun adalet anlayışına ne kadar saygı gösterdiğine bağlı olarak değişir. Bir gün sokakta yürürken, karşılaştığım bir kadının, geleneksel giyimi nedeniyle sosyal hizmetlerde çalışan bir kadın tarafından “geri kalmış” olarak etiketlendiğini duyduğumda, geleneklerin ne kadar dönüştürücü olabileceğini bir kez daha fark ettim. Toplumda hala, özellikle kadınların giyimleri, tavırları ve davranışları üzerinden bir “yargı” söz konusu.
Gelenekler, eğer sosyal adalet perspektifinden bakılırsa, insan haklarına ve bireysel özgürlüklere aykırı olabiliyor. Mesela, çocuk gelinler, cinsiyetçi uygulamalar ve engelli bireylerin dışlanması gibi konular, geleneksel bakış açılarının toplumsal adaletin önüne geçebileceğini gösteriyor. Bu gibi durumlar, geleneklerin “koruyucu” değil, “sınırlayıcı” bir rol oynayabileceğini ortaya koyuyor.
Öyleyse, sosyal adaletin sağlanabilmesi için geleneklerin evrim geçirmesi gerektiğini düşünüyorum. Sosyal adalet, her bireyin kimliğine, geçmişine ve kültürüne saygı duyan bir anlayışla mümkün. Gelenekler, eğer toplumu daha adil ve eşitlikçi bir şekilde şekillendirmek için dönüştürülürse, gerçekten toplumsal ilerlemeye katkı sağlayabilir.
Sonuç: Gelenekleri Değiştirmek Mümkün mü?
Sonuç olarak, gelenekler toplumsal yapıyı şekillendiren ve her birimizi etkileyen güçlü bir kuvvet olsa da, her zaman doğruyu ya da adil olanı yansıtmazlar. Bu gelenekler, toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet açısından zaman zaman engelleyici olabilir. Ancak, gelenekler toplumların değerlerini taşırken, bireylerin haklarını ve eşitliklerini savunarak evrimleşebilirler. Bunu gerçekleştirmek için toplumların daha açık fikirli olması, değişime açık olması ve en önemlisi gelenekleri sorgulamaktan korkmaması gerekir.
Geleneklerin gücünü ve önemini kabul etmek, ancak aynı zamanda bu gelenekleri sorgulamak ve gerektiğinde değiştirmek, daha adil, eşitlikçi ve hoşgörülü bir toplum yaratmanın anahtarı olabilir. Sonuçta, bu geleneklerin kimseye zarar vermemesi, toplumda her bireyin eşit haklara sahip olabilmesi ve çeşitliliğin kutlanabilmesi için birlikte hareket etmemiz gerekiyor.